به نقل از «قدس آنلاین»

بازنمایی قبرستان بقیع پیش از تخریب با مطالعات تطبیقی

تاریخ انتشار: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۹۶۶۲۵۲

قبرستان بقیع یکی از کهن‌ترین قبرستان‌های مسلمانان و محل دفن چهار تن از امامان شیعه یعنی امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است.

روایات متعددی از شیعه و اهل سنت در فضیلت این قبرستان رسیده و برخی کتاب‌ها فصلی را به این عنوان اختصاص داده‌اند. دکتر احمد خامه‌یار یکی از پژوهشگران و نسخه‌شناسان حوزه دین است که در کتابی مفصل به این قبرستان و آثار تاریخی آن پرداخته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند! کتابی که به گفته او نگارشش را چند سال پیش به سرانجام رسانده ولی چاپش تا به امروز میسر نشده بود. 
دکتر احمد خامه‌یار، دکترای تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه تهران در صفحه‌اش در فضای مجازی نوشت: «کتاب «بهشت بقیع: بازنمایی قبرستان مقدس بقیع بر پایه منابع و مدارک تاریخی و هنری»، جدیدترین اثر علمی من است که سیر تحولات نخستین و مقدس‌ترین قبرستان مسلمانان و روند شکل‌گیری زیارتگاه‌های آن را در طول تاریخ بررسی می‌کند. در این اثر تلاش کرده‌ام با مطالعه تطبیقی میان منابع مکتوب (شامل متون تاریخی و سفرنامه‌ها) و مدارک ترسیمی ـ تصویری (شامل نگاره‌های هنری و عکس‌های قدیمی)، وضعیت قبرستان بقیع را پیش از تخریب آن بازنمایی کنم.
کتاب در سه فصل با عناوین «بقیع در گذر تاریخ»، «نگاره‌های بقیع» و «عکس‌های قدیمی بقیع» به نگارش درآمده است. فصل نخست کتاب در سه محور شکل گرفته؛ در محور نخست به سیر شکل‌گیری و توسعه قبرستان بقیع و پیدایش گنبدهای آن تا زمان تخریب آن‌ها به دست وهابیان، در محور دوم تاریخچه و تحولات معماری گنبد ائمه بقیع(ع) و در محور سوم نیز به معرفی و بیان تاریخچه سایر گنبدها و زیارتگاه‌های این قبرستان پرداخته است.
فصل دوم کتاب، آلبومی از نگاره‌های هنری بقیع در نسخه‌های خطی و آثار هنری اسلامی است. برای هر نگاره، در کنار اطلاعات نسخه‌شناسی آن‌ها، شرح دقیقی ارائه شده و سبک ترسیم و شیوه بازنمایی قبرستان بقیع در آن تحلیل شده است. فصل سوم به عکس‌های قدیمی بقیع تا پایان دوره عثمانی و پیش از تخریب گنبدهای آن به دست دولت سوم سعودی اختصاص داشته و توضیحاتی اجمالی درباره هر یک از عکس‌ها دربردارد.
کار پژوهش و نگارش کتاب را در پاییز و زمستان ۱۳۹۵ به سرانجام رسانده‌ام؛ اما به عللی خارج از اراده من، چاپ آن تا بهار امسال به تأخیر افتاده است. کتاب در حال حاضر مراحل پایانی انتشار را طی می‌کند و به امید خدا در روزهای آینده از زیر چاپ خارج خواهد شد. «بهشت بقیع» در ۲۱۲ صفحه به قطع خشتی به صورت نفیس و چهار رنگ با حمایت انجمن میراث اسلامی و از سوی نشر اندیشه میراث منتشر خواهد شد».
خامه‌یار در مصاحبه‌ای که چند سال پیش با خبرگزاری کتاب ایران انجام داده بود، از تلاشش در این کتاب برای بررسی تحولات این قبرستان به لحاظ معماری در دوره‌های مختلف تاریخی پرده برداشته و گفته بود: «می‌دانیم قبرستان بقیع مقدس‌ترین قبرستانِ مسلمانان از زمان مهاجرت رسول خدا(ص) به مدینه بوده و وجود زیارتگاه‌های شخصیت‌های مقدس صدر اسلام مانند چهار امام معصوم شیعیان شامل امام حسن مجتبی، امام زین‌العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق(ع) و همچون فرزندان و همسران رسول خدا(ص) و حتی شخصیت‌های مقدس اهل سنت مانند عثمان بن عفّان خلیفه سوم و مالک بن انس امام مذهب مالکی، عاملی بوده تا این قبرستان همیشه مورد توجه مسلمانان باشد. بناهای یادمانی متعددی که روی قبور این شخصیت‌ها وجود داشته، از جلوه‌های شاخص و برجسته میراث معماری مسلمانان در مدینه ـ دومین شهر مقدس مسلمانان ـ بوده که متأسفانه بر مبنای پاره‌ای عقاید افراطی و متعصبانه، حدود ۱۰۰ سال پیش تخریب شده و امروزه جز سنگ‌چین‌هایی کوتاه، چیزی از آن‌ها باقی نمانده  است.
درباره قبرستان بقیع تا کنون چندین اثر منتشر شده که هر یک از آن‌ها، بخشی از تاریخ این قبرستان را برای ما روشن کرده است (از جمله البقیع قصّة تدمیر آل سعود للآثار الإسلامیة فی الحجاز، اثر یوسف الهاجری؛ بقیع الغرقد فی دراسة شاملة اثر محمد امین الامینی؛ تاریخ حرم ائمه بقیع(ع) و آثار دیگر در مدینه منوره اثر محمد صادق نجمی؛ تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد اثر سیدعلی قاضی‌عسکر و دانشنامه بقیع شریف اثر محمد نوری) اما من در این کتاب تلاش کرده‌ام تحولات قبرستان بقیع را به‌ویژه از منظر معماری در دوره‌های تاریخی مختلف بررسی کنم.
کتاب بهشت بقیع دارای سه فصل با عناوین بقیع در گذر تاریخ، نگاره‌های هنری بقیع و عکس‌های قدیمی بقیع است. در فصل نخست کتاب، پژوهش نسبتاً مفصلی درباره شکل‌گیری قبرستان بقیع و تاریخچه و تحولات و روند پیدایش زیارتگاه‌های مختلف آن در گذر تاریخ و نیز تاریخچه و توصیف معماری گنبد و ساختمان زیارتگاه ائمه بقیع(ع) و تاریخچه و بررسی اعتبار تاریخی سایر زیارتگاه‌های این قبرستان انجام شده است. فصل دوم به نگاره‌های هنری بقیع در نسخه‌های خطی و آثار هنری اسلامی، همراه با شرح و توصیف دقیق هر یک از این نگاره‌ها اختصاص دارد. فصل سوم نیز شامل عکس‌های قدیمی بقیع و معرفی و توصیف آن‌هاست.
از مهم‌ترین دستاوردها و یافته‌های پژوهشی ارائه شده در این کتاب، نظریه‌ای است که درباره خاستگاه و الگو و شکل معماری گنبد ائمه بقیع(ع) مطرح کرده‌ و نشان داده‌ام شکل و الگوی این گنبد، برگرفته از مقابر ساخته شده در دوره اول سلجوقی در فلات مرکزی ایران به‌ویژه شهر قم و مناطق نزدیک به آن (از جمله آستانه حضرت معصومه(س) در قم و به طور مشخص برج مقبره‌های خرقان قزوین) است. همچنین درباره پیشینه و اعتبار تاریخی برخی از زیارتگاه‌های بقیع از جمله بیت‌الاحزان، مزار حلیمه سعدیه و مسجد ابی‌بن کعب نظریات جدید مطرح کرده‌ام که پژوهشگران قبلی به این نتایج نرسیده بودند».
او همچنین در بخش دیگری از این مصاحبه با انتقاد از تمرکز روی میراث مکتوب و بی‌توجهی پژوهشگران به آثار هنری اسلامی گفته بود: «من همیشه تلاش کرده‌ام شیوه کارم این طور باشد که تنها به منابع مکتوب بسنده نکنم. به نظر من کتیبه‌ها، دیوارنگاره‌ها و آثار هنری به عنوان اسناد قابل بررسی و منابعی برای پژوهش است که به صورت کارهای میان‌رشته‌ای می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. نقدی به تراث‌پژوهان دارم، اینکه ما گاهی بسیار به میراث مکتوب اهمیت می‌دهیم درحالی‌که به آثار هنری باقی‌مانده در دل بناهای معماری آن‌گونه که باید اهمیت نمی‌دهیم».

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: قبرستان بقیع قبرستان بقیع پیش از تخریب نگاره های هنری قبرستان بقیع ائمه بقیع ع آثار هنری نگاره ها عکس ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۹۶۶۲۵۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مسجد مهمترین پایگاه انقلاب و مردم/ مسلمانان از انتقام سخت فرزندان امام به وجد آمده‌اند

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی امروز پنج‌شنبه (۶ فروردین) به منظور دیدار مردمی با فعالان فرهنگی و اهالی دارالشهدای تهران در مسجد چهارده معصوم (ع) واقع در خیابان امامزاده حسن (ع) حضور یافت.
در سفر به پاکستان شاهد موج استقبال مردمی بودیم/ مسلمانان از انتقام سخت فرزندان امام به وجد آمده‌اند
به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمدمهدی اسماعیلی در این دیدار گفت: خیلی خوشحال هستم در شب زیارتی حضرت اباعبدالله امام حسین (ع) در این مسجد که مزین به نام شهداست در جمع شما نمازگزاران و مردم همیشه در صحنه این محله حضور دارم.

وی افزود: از ابتکار آقای رییس‌جمهور به دلیل این سفر درون پایتختی باید یاد کنیم، به همراه رئیس جمهور به دورترین نقاط ایران می‌رویم و از نزدیک با مردم و اهالی عزیز شهر‌های مختلف صحبت می‌کنیم و امشب در کنار مجموعه‌های دولتی و حاکمیتی در شهر تهران محضر شما عزیزان هستیم؛ انشاالله مصداق این ضرب المثل که می‌گوید "دور شمع تاریک است" نشویم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: اذان صبح با آقای رئیس جمهور از سفر به سریلانکا برگشتیم و بلافصله برنامه‌های امروز که از قبل تدارک دیده شده بود عملی شد؛ انشاالله این حضور منشأ برکات بسیاری برای مردم باشد.

وی با بیان اینکه این منطقه خصوصیات ویژه‌ای دارد، افزود: تعداد شهدای این منطقه حدود چهار هزار نفر است. کوچه به کوچه منطقه ۱۷ مشحون از شهدا است؛ سال ۱۳۷۴ نماینده شورای نگهبان در صندوق‌های رای بودم و در اکثر محل‌های اخذ رای به عنوان ناظر حضور داشتم. میزان حضور مردم این منطقه در پای صندوق‌های رای برتری چشمگیری نسبت به سایر مناطق داشت، ما به این مسأله ایمان داریم که هسته سخت انقلاب اسلامی در مساجد است.

وزیر فرهنگ گفت: وظیفه مهم دولت اسلامی این است که در حلقه اول به مطالبات اهالی مسجد رسیدگی ویژه کند، چون این عزیزان در صف اول حرکت‌های تاثیرگذار در نهضت امام بودند.

اسماعیلی ادامه داد: نهضت امام راحل وارد شصت و دومین سال حیات خود شد، این نهضت با مسجد و نام حضرت زهرا (س) آغاز شده است؛ انقلاب اسلامی فاطمی حدوث است و در طول همه سال‌های بعد با نام حضرت اباعبدالله (ع) مانا شده است و حسینی بقاست.

وزیر فرهنگ گفت: این حرکت در مساجد و حوزه‌های علمیه تفسیر عملی می‌شود. در دولت مردمی این حرکت به نام نهضت بازگشت به مساجد نام گذاری شده است.

وی افزود: توفیق دارم به لطف خداوند و عنایات اهل بیت (علیهم‌السلام) در مساجد مختلف حاضر می‌شوم و با نمازگزاران صحبت می‌کنم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه فضای کاری در دولت مردمی این است که دولت و حاکمیت را به جامعه بازگردانیم، تصریح کرد: در حوزه فرهنگ قرار نیست تصدی گری کنیم در دولت وظیفه نظارت و تسهیل گری را برعهده داریم. گروه‌ها و جریانات مردمی باید پای کار بایستند و بنده نیز به عنوان وزیر فرهنگ موظف هستم ساختار‌ها را در خدمت این شعار قرار دهم و این رویکرد را با قوت ادامه دهم.

اسماعیلی تصریح کرد: اگر امروز در منطقه ۱۷‌تهران استعداد‌هایی در حوزه فعالیت‌های قرآنی وجود دارد. از استعداد‌های هنری در سایر عرصه‌ها نیز (در این منطقه) برخورداریم، ما نیز آمادگی داریم در نقاط مختلف همین منطقه مجالس ویژه‌ای را برای تعظیم مفاخر و شهدا به تعداد مساجد و هیئات برگزار و آمادگی داریم از همه موسسات ثبت شده حمایت کنیم؛ از ما پشتیبانی از شما حرکت.

وزیر فرهنگ گفت: فرزند مسجد هستم و تمام دوران کودکی ام در مسجد بوده است در مسجد تئاتر و سرود اجرا کردیم، قرائت قرآن را آموختیم و با احکام آشنا شدیم.

وی افزود: هیچ فعالیت فرهنگی هنری و رسانه‌ای به مسجد گره نمی‌خورد مگر اینکه مخاطبانش را به سمت فلاح و رستگاری هدایت کند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: برای آموزش هنر آمادگی داریم در مساجد منطقه اقداماتی را انجام دهیم در مناطق محروم کشور در دو سال اخیر بیش از صد هزار نفر را تحت تعلیم آموزش هنری قرار دادیم و آنها را توانمند کردیم.

وی افزود: آقای هاشمی جانشین وزیر فرهنگ، حجت‌الاسلام خداداده، آقای سالاری معاون حوزه هنری و دیگر مسئولان وزارت فرهنگ در این جلسه حضور دارند و با همه دوستان خدمت شما رسیده‌ایم تا اعلام کنیم در همه بخش‌ها آماده خدمتگزاری هستیم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: در سفر اخیر به پاکستان موج استقبال مردمی را شاهد بودیم مردم مسلمان چنان از انتقام سخت فرزندان امام به وجد آمده بودند که همه مسیر‌ها پر از ابراز عشق و علاقه به امام، رهبری و رئیس جمهور بود.

وزیر فرهنگ گفت: افرادی که بر طبل ناامیدی می‌کوبند و می‌خواهند مردم را از آینده با شکوه ملت ایران ناامید کنند این صحنه‌ها را ببینند، دنیا به فرزندان ایران افتخار می‌کند همه مومنان، عدالت طلبان و آزادگان به انقلاب، شهدای ایران و فرزندان این مرز و بوم افتخار می‌کنند.

در ادامه این دیدار تعدادی از فعالان اجتماعی این منطقه مشکلاتشان را به وزیر فرهنگ در میان گذاشتند، پس از آن نیز اسماعیلی پشت میز خدمت قرار گرفت و مردم مشکلاتشان را بی واسطه با وزیر فرهنگ به عنوان نماینده دولت مردمی با وی درمیان گذاشتند.
محمدمهدی اسماعیلی در حاشیه این دیدار در جمع خبرنگاران گفت: مسجد مهمترین پایگاه انقلاب اسلامی و پایگاه همه مردم است.

وی افزود: در این دیدار همکارانم بدون استثنا با تک تک حضار صحبت می‌کنند و این جلسات به حل مسایل کمک می‌کند. در منطقه ۱۷ تهران مشکلات زیادی داریم که برای حل برخی از این مشکلات در همین جلسه تصمیماتی گرفته شد تا انشاالله حل مشکلات با قوت پی‌گیری شود.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: انشاالله بتوانیم در کمترین زمان بخش مهم مشکلات مردم را حل کنیم.

وزیر فرهنگ در پاسخ به این سوال که مهمترین مشکلات مردم چه بود؟ گفت: زیرساخت‌های فرهنگی به شدت محدود است؛ بزرگان منطقه موضوع ایجاد پردیس فرهنگی هنری را مطرح کردند و با همکارانم در سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران صحبت می‌کنم تا درمورد وضعیت تخصیص زمین برای این امر تصمیم گیری شود و انشالله نماینده خودم را به همین مسجد می‌فرستم تا نتایج آن را به صورت شفاف با مردم در میان گذارد.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ساير حوزه ها